Vấn đề nhà ở cho công nhân lao động di cư – Thực trạng và giải pháp

Toàn cảnh hội thảo

Viện Nghiên cứu đô thị và Phát triển hạ tầng phối hợp với Ban Quản lý dự án Thiết chế công đoàn và Viện Công nhân và Công đoàn thuộc Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam thực hiện nghiên cứu đề tài “Vấn đề nhà ở cho công nhân lao động di cư – Thực trạng và giải pháp” do Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam giao nhiệm vụ.

Điều kiện nhà ở của người lao động, đặc biệt là công nhân di cư tại các khu công nghiệp còn nhiều hạn chế, đặt ra yêu cầu hoàn thiện thể chế, chính sách.

Thống kê của Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội cho thấy, đến nay tỉ lệ người lao động (NLĐ) trong các khu công nghiệp (KCN) có thể mua, thuê được nhà vẫn còn thấp.

Tính đến tháng 5.2023, trên cả nước có 398 KCN với khoảng 7 triệu lao động. Trong đó, hơn 50% NLĐ có nhu cầu về nhà ở. Trong khi tỉ lệ nhà ở phục vụ công nhân làm việc tại các KCN, khu chế xuất mới chỉ được đáp ứng khoảng hơn 30% nhu cầu.

Tại hội thảo, TS. Nhạc Phan Linh - Phó Viện trưởng phụ trách Viện Công nhân và Công đoàn - nêu ra thực trạng không gian sinh hoạt hạn chế của công nhân tại các KCN: Số liệu khảo sát năm 2024 cho thấy, 53,9% NLĐ di cư đang ở trong các phòng trọ loại nhà cấp 4, nhà dân kết hợp cho thuê, nhà lợp tôn hoặc Fibro xi măng. Đối với các nhà trọ dạng cấp 4, mặc dù đa phần đã được trang bị nhà vệ sinh khép kín nhưng diện tích sinh hoạt lại rất hạn chế.

Với diện tích sử dụng nhỏ chưa đến 30m², thậm chí chỉ dưới 10m², những ngôi nhà không có phòng riêng cho từng cá nhân, cũng như không có khu vực học tập riêng cho trẻ em. Tất cả hoạt động sinh hoạt bao gồm nấu nướng, chăm sóc con cái, sinh hoạt gia đình và nghỉ ngơi, đều phải diễn ra trong một không gian duy nhất.

ThS. Nguyễn Ngọc Anh - Trưởng phòng Kế hoạch - Tổng hợp, Ban Quản lý Dự án thiết chế Công đoàn - đánh giá: "Hiện nay, nguồn vốn phục vụ chương trình phát triển nhà ở xã hội cho công nhân còn hạn hẹp, khó tiếp cận và chưa đáp ứng được nhu cầu. Về vấn đề miễn tiền sử dụng đất, người mua, thuê nhà ở, bản thân doanh nghiệp không được hưởng lợi trực tiếp từ chính sách này. Lợi nhuận 10% trong đầu tư nhà ở xã hội chưa đủ hấp dẫn…

Ngoài ra, còn các vấn đề về việc quy hoạch xây dựng và phát triển dự án mới chỉ chú trọng đến công trình hạ tầng kỹ thuật. Trong cơ chế chính sách chưa có phân cấp quản lý và đầu tư…”.

Theo ông Ngọc Anh, việc thúc đẩy đầu tư xây dựng nhà ở xã hội cho NLĐ thuê, trước hết cần nâng cao nhận thức cho hệ thống chính trị, các doanh nghiệp, công nhân lao động về việc xây dựng nhà ở xã hội.

"Các thể chế, chính sách về nhà ở xã hội cũng cần tiếp tục hoàn thiện, sửa đổi phù hợp về đất đai, vốn đầu tư, về quy hoạch... Bên cạnh đó, chủ động và quyết liệt hơn nữa trong thực thi chính sách; phát huy vai trò của tổ chức công đoàn trong việc nghiên cứu, đề xuất mô hình mới về đầu tư, quản lý, vận hành…

Đặc biệt, cần thực hiện tốt việc công khai, minh bạch, chú trọng kiểm tra, giám sát việc xây dựng, cho thuê, mua nhà ở xã hội cho công nhân lao động" – ThS. Nguyễn Ngọc Anh nhận định.

Cũng tại hội thảo, ThS.KTS. Lê Thị Thúy Hà – Viện Quy hoạch đô thị và nông thôn quốc gia cũng đưa ra một số giải pháp thiết kế nhà ở xã hội cho công nhân các khu công nghiệp.

Theo ThS.KTS. Lê Thị Thúy Hà, thực tế các KCN hiện hữu hiện nay có vị trí rất đa dạng. Với nguyên tắc khu ở phải liên kết người công nhân với các thiết chế xã hội xung quanh, đề xuất các giải pháp các quy hoạch:

Giải pháp khu công nhân gắn với đô thị: Với KCN ngoại thành – xa đô thị được đề xuất tổ chức thành các đơn vị ở có thể tổ chức dưới dạng chuyên biệt hoặc mở rộng. Với KCN ở ven đô thị được đề xuất  giải pháp bố trí khu ở cho công nhân đan xen trong các đơn vị ở khu đô thị mới.

Giải pháp khu ở công nhân gắn với khu công nghiệp: Khu ở dạng tập trung với giải pháp là khu ở nằm trong một vùng đất có ranh giới được xác định; có thể áp dụng tại nhóm KCN không đa dạng các nhóm đối tượng lao động, xa các điểm dân cư đô thị. Khu ở dạng phân tán giải pháp là khu ở chia thành nhiều nhóm nhỏ xung quanh KCN liên kết với nhau một cách rời rạc; có thể áp dụng tại nhóm KCN sạch – kỹ thuật cao nhóm KCN tổng hợp và dịch vụ gần các điểm dân cư đô thị. Khu ở theo tuyến với giải pháp là các khu ở được bố trí dọc theo tuyến đường giao thông đối xứng với KCN; có thể áp dụng nhóm KCN sạch – kỹ thuật, nhóm KCN tổng hợp và dịch vụ nằm trên các tuyến giao thông nối liền với đô thị.