Đô thị ở ĐBSCL ngập ngày càng sâu, diện tích ngày càng rộng

 Khu đô thị tại phường Phú Thọ, TPHCM. Ảnh: HOÀNG HÙNG

Ngập sâu, diện tích rộng

Thời gian gần đây tình trạng ngập lụt tại nhiều đô thị ở ĐBSCL diễn ra ngày càng nghiêm trọng. Điển hình như trận mưa ngày 27.5 với lượng mưa gần 67 mm trong hơn 5 giờ đã làm khoảng 20 tuyến đường ở TP Cần Thơ ngập từ 10 - 30 cm. Triều cường các ngày 22.10 và 6.11 liên tiếp phá kỷ lục, mực nước sông Hậu lần lượt đạt 2,29 m và 2,35 m, vượt mức báo động 3, gây ngập sâu nhiều khu vực, ảnh hưởng đến đời sống người dân.

Theo PGS.TS Lê Anh Tuấn - Giảng viên cao cấp Khoa Môi trường và Tài nguyên thiên nhiên, Đại học Cần Thơ - qua quan sát và nghiên cứu tình trạng ngập có xu hướng ngày càng nặng hơn, cả về độ sâu lẫn diện tích. Đặc biệt, khi mùa lũ trùng với triều cường và mưa lớn, nhiều đô thị như Cần Thơ, Vĩnh Long, Cà Mau đều bị ngập, gây khó khăn lớn cho công tác quản lý đô thị cũng như đời sống, sinh hoạt của người dân.

"Đáng chú ý là ngập lụt không còn diễn ra theo quy luật mùa như trước. Ngay cả khi chưa đến đỉnh triều hoặc lượng mưa không quá lớn, nhiều khu vực vẫn xảy ra ngập cục bộ", ông nói.

Phân tích nguyên nhân, PGS.TS Lê Anh Tuấn cho rằng biến đổi khí hậu khiến mưa ngày càng bất thường. Đầu mùa mưa, lượng mưa có xu hướng giảm, nhưng cuối mùa lại xuất hiện nhiều trận mưa lớn với cường độ cao hơn. Bên cạnh đó, dòng chảy thượng nguồn sông Mê Kông cũng trở nên khó lường do tác động của các công trình thủy điện. Khi mưa lớn, các hồ chứa đầy nhanh và buộc phải xả nước, tạo hiệu ứng “domino”. Trong khi đó, ở hạ lưu, ĐBSCL vừa có mưa lớn, vừa chịu tác động của triều cường Biển Đông, làm giảm khả năng thoát nước.

Một nguyên nhân mang tính dài hạn là tình trạng sụt lún đất tại ĐBSCL. Theo PGS, tốc độ lún hiện nay còn nhanh hơn tốc độ nước biển dâng. "Khi đất đã lún xuống, gần như không thể phục hồi, khiến nguy cơ ngập ngày càng gia tăng", ông nói.

Ngoài ra, các yếu tố do con người gây ra như hệ thống thoát nước đô thị nhỏ, xuống cấp, bị tắc nghẽn; ao hồ, sông rạch bị lấn chiếm; bê tông hóa bề mặt đã khiến tình trạng ngập trở nên trầm trọng hơn.

Ông cho rằng một số công trình chống ngập hiện nay chủ yếu mang tính cục bộ, thiếu đồng bộ. Khi chặn nước ở khu vực này, nước sẽ dồn sang khu vực khác, khiến nơi đó ngập nặng hơn và thời gian rút nước kéo dài. Nhiều dự án vẫn sử dụng cao độ và số liệu cũ, trong khi thực tế đất đã lún đáng kể. Việc tiếp tục bê tông hóa, lấp ao hồ, sông rạch trong quá trình thi công cũng khiến các tính toán ban đầu không còn phù hợp với hiện trạng.

Ưu tiên giải pháp nương theo tự nhiên

Theo PGS.TS Lê Anh Tuấn, trước khi tiếp tục xây dựng thêm các công trình ngăn nước, các địa phương cần đánh giá lại toàn bộ hiệu quả của những dự án đã triển khai, đồng thời cập nhật lại bản đồ ngập lụt và số liệu thực tế, nhất là trong bối cảnh sáp nhập địa phương.

Ông cho rằng cần ưu tiên các giải pháp "mềm" trước khi áp dụng các giải pháp "cứng". Các giải pháp này bao gồm khôi phục vùng trũng tự nhiên, cải thiện khả năng thấm nước của bề mặt đô thị, hạn chế bê tông hóa, nạo vét sông rạch, mở rộng hệ thống thoát nước. Chỉ khi những giải pháp này không đủ mới tính đến các công trình kiểm soát nước quy mô lớn.

"Sống chung với lũ" vốn là nếp sống lâu đời của người dân ĐBSCL. Tuy nhiên, thiên nhiên đang thay đổi nhanh hơn, trong khi con người ngày càng phụ thuộc vào các công trình kỹ thuật và đôi khi bỏ qua những kinh nghiệm truyền thống.

"Theo tôi, cần xây dựng chiến lược dài hạn, linh hoạt, dựa trên nguyên tắc thuận thiên. Quy hoạch đô thị cần được rà soát thường xuyên, điều chỉnh phù hợp với điều kiện tự nhiên và thực tiễn phát triển", ông nhấn mạnh.